Terugblik | Studiedag gespecialiseerd onderwijs - 4 november

Ruim 240 onderwijsprofessionals uit het gespecialiseerd onderwijs kwamen in november bij elkaar in de Cultuurkoepel in Heiloo voor een gezamenlijke studiedag over gedrag. De speciale scholen zien dat in hun regio de ondersteuningsvragen van hun leerlingen complexer worden en moeten daarop aansluiten. Tegelijkertijd is de uitdaging om het regulier onderwijs te helpen versterken. Expertisecluster Nexus van de Aloysius Stichting organiseerde de studiedag samen met Ronduit Onderwijs, Heliomare en Samenwerkingsverband Passend Primair Onderwijs Noord-Kennemerland. Een inspirerende start voor meer ontmoeting en kennisdeling. .

Samen de kwaliteit van het gespecialiseerd onderwijs versterken in de regio Noord-Kennemerland: dat begint met elkaar en elkaars school beter leren kennen. Daar had iedereen in de Cultuurkoepel ook volop zin in, zo was te merken aan de positieve sfeer op 4 november 2024.

.

Minicollege Bart Heeling: traumasensitief onderwijs

De studiedag begon met een lezing van Bart Heeling, zelf leerkracht in het gespecialiseerd onderwijs en bekend door de vele verhalen die hij onder meer via LinkedIn deelt over zijn werk. Bart is ook specialist in traumasensitief lesgeven en hij nam zijn publiek mee in de theorie en praktijk daarvan: kijken door een traumabril dus. En dat is nodig, want in het gespecialiseerd onderwijs heeft driekwart van de leerlingen minimaal vier ingrijpende ervaringen meegemaakt, vertelde Bart.

Met welke mindset en blik je kijkt naar gedrag is allesbepalend. “Gedrag heeft niet zozeer een oorzaak, gedrag heeft een functie”, legde hij uit, ongeacht of dat gedrag zich nu naar binnen of buiten richt. Via gedrag uit een kind dat wat het met woorden niet kan uitdrukken: ik ben boos, bang of gefrustreerd, bijvoorbeeld. “Maar eigenlijk is de vraag: ‘help mij daarmee’. Traumasensitief lesgeven is geen methode, het is een andere manier van denken en werken om de veerkracht van kinderen te vergroten.”

Elkaar beter leren vinden

Na de lezing van Bart Heeling en voor de workshopmiddag begon, kregen de deelnemers allemaal vijf visitekaartjes en daar kwam ook huiswerk bij: spreek vijf collega’s aan die je niet kent en zorg dat je elkaar ook na de studiedag snel weet te vinden als je elkaar kunt helpen. Aan die oproep werd héél enthousiast gehoor gegeven: alle kaartjes waren snel uitgedeeld en er volgde veel uitwisseling over de dagelijkse onderwijspraktijk.

Workshopprogramma: wat kwam er aan bod?

Het middagprogramma van de studiedag bestond uit workshops, die veelal werden gegeven door professionals van scholen of het samenwerkingsverband:

• sensorische informatieverwerking en gebruik van hulpmiddelen daarbij
• straatcultuur in scholen
• ervaren hoe het is om autisme of een Taal Ontwikkel Stoornis te hebben (TOS)
• inzet van ondersteunend tekenen in het onderwijs aan voor leerlingen met TOS
• traumasensitief lesgeven
• mentale gezondheid
• voorbeelden van hoe regulier en gespecialiseerd onderwijs elkaar kunnen versterken
• workshops samenwerkingsverband over samenwerking tussen regulier en speciaal onderwijs

Workshop samenwerkingsverband: samenwerkingsvoorbeelden

“Wat doen we allemaal in onze regio om regulier en gespecialiseerd onderwijs dichter bij elkaar te brengen? Daar laten we vandaag drie voorbeelden van zien”, opende Josien de Groot, regisseur kwaliteit en bedrijfsvoering van het samenwerkingsverband de workshop die het samenwerkingsverband organiseerde tijdens de studiedag. “Die voorbeelden illustreren volgens mij mooi hoe we het reguliere netwerk samen kunnen versterken.”

Samenwerkingsvoorbeeld 1. Overstappen van speciaal basisonderwijs Nexus naar regulier Kindcentrum De Vaart

Keving Kooij is directeur van Kindcentrum De Vaart voor opvang en onderwijs van 0 tot 13 jaar. “Wij willen dat leerlingen De Vaart ervaren als tweede thuis”, vertelt hij. “Dat betekent dat iedereen zich geborgen voelt en we een diverse, inclusieve gemeenschap willen zijn.”

De Vaart wil kinderen zo lang mogelijk een ontwikkelplek bieden én dat inmiddels al zeven leerlingen uit het speciaal basisonderwijs van Expertisecluster Nexus zijn overgestapt naar het regulier basisonderwijs in De Vaart.

Het gebouw is er goed op ingericht – bij elke groep vind je bijvoorbeeld rusthoeken voor kinderen die zich even willen terugtrekken – en er wordt ingezet op vroeg-signalering. Het team is geschoold in traumasensitief handelen en werkt met een stoplichtmethode, waarmee leerkrachten gedragsregels met de kleuren rood, oranje en groen duidelijk maken in de klas. Zo weten leerlingen precies waar zij aan toe zijn als het even niet lukt om gewenst gedrag te tonen en waar zij even een time-out kunnen nemen bijvoorbeeld.

“We hebben expertise toegevoegd aan ons ondersteuningsteam, met een gedragsspecialist en een jeugdhulpverlener van Parlan. Daardoor kunnen wij al onze leerlingen nog preventiever ondersteunen. Nexus heeft ons ook geadviseerd over onze pedagogische aanpak en kan met ons meekijken als we een specialistische vraag hebben.”

• Lees meer in dit artikel

Samenwerkingsvoorbeeld 2. De Plezierige Klas: preventief werken aan ‘gedrag’

Luciënne van Diepen van Expertisecluster Nexus geeft de training de Plezierige Klas. Dit initiatief van de gemeente, GGD, schoolbesturen en samenwerkingsverband in de regio, is een klassikale competentietraining die vooral op reguliere scholen wordt gegeven.

Leerlingen, leerkrachten en intern begeleiders leren dezelfde taal spreken als het gaat om gedrag, weerbaarheiden sociale vaardigheden. “De gedragstraining werd tot nu toe vooral ingezet als er een ‘probleem’ was in een groep”, vertelde Luciënne.

“Steeds vaker wordt deze training nu preventief gegeven, zodat kinderen leren hoe zij plezierig met elkaar kunnen omgaan.” En dat voorkomt een heleboel lastig verstaanbaar gedrag, omdat kinderen beter in hun vel zitten, zich beter kunnen uiten, sociale vaardigheden versterken en grenzen leren aangeven. “Belangrijk is ook dat kinderen leren omgaan met verschillen.

Luciënne richt zich niet alleen op de groep leerlingen en de leerkracht, maar betrekt ouders erbij en stemt ook af met de intern begeleider over ‘borging’ in de school. Hoe kan het team de opgedane kennis en vaardigheden inbedden in de aanpak? “Op scholen waar we vaker komen, zie je dat die gemeenschappelijke taal spreken over gedrag zich als een inktvlek verspreidt.”

• Lees meer over de Plezierige Klas

Samenwerkingsvoorbeeld 3. Wegwijs in gedrag: leergang meervoudig perspectief nemen

Waarom zijn er zoveel doorverwijzingen naar gespecialiseerd onderwijs? Dat zit vaak in handelingsverlegenheid in het omgaan met opvallend gedrag. Uit wetenschappelijk onderzoek - dat met steun van verschillende partners (waaronder het samenwerkingsverband) werd uitgevoerd blijkt dat meervoudig perspectief nemen écht werkt.

Als het leerkrachten lukt om meervoudig perspectief in te nemen, dan ervaren zij het gedrag van leerlingen als minder problematisch. En zij handelen ook anders. Naast je eigen kijk op de situatie, zijn er immers nog zoveel andere perspectieven om te overwegen. Die van het kind, de klas en de ouders bijvoorbeeld.

Door actief te kijken vanuit verschillende invalshoeken en niet direct conclusies te trekken, krijg je een completer beeld en kun je betere beslissingen nemen. Volgend op het onderzoek is een leergang ontwikkeld om in vijf bijeenkomsten de kracht van dit meervoudig perspectiefnemen verder te verkennen en te trainen.

• Lees meer over Wegwijs in gedrag en bekijk de ervaringen van leerkrachten die de leergang volgden.

Directeur-bestuurder Samenwerkingsverband Passend Primair Onderwijs Noord-Kennemerland Janneke Oosterman: “Elkaar inspireren is een mooie basis om te komen tot inhoudelijke samenwerking”

“Een mooi initiatief, die studiedag!” Janneke Oosterman was meteen te porren voor het idee om een studiedag te organiseren voor onderwijsprofessionals van de diverse speciale scholen in het samenwerkingsverband. “Het is alleen al zo belangrijk dat professionals elkaar ontmoeten”, vindt zij.

Samenwerking tussen gespecialiseerd onderwijs en regulier onderwijs is heel belangrijk. Maar willen we het regulier versterken, dan is het ook goed dat het gespecialiseerd onderwijs dat liefst samen doet, elkaar dus kent en ook weet wie welke kennis in huis heeft, vindt Janneke. “Elkaar inspireren is een mooie basis om te komen tot inhoudelijke samenwerking om daarmee de kwaliteit van het onderwijs in de regio Noord-Kennemerland te versterken.”

Bron Nexus Aloysius - auteur Anne-Marie Veldkamp